Eski Hamam, Kilis ili merkez ilçesinde yer alır. 1562 senesinde Emir Kasım’ın oğlu Emir Canbolad tarafından inşa ettirilen hamam, soğukluk, ılıklık, sıcaklık bölümlerine ayrılır. Hamama giriş yapılan taç kapı üzerinde bir yazıt bulunur. Yazıtta; “Bu mübarek hamamı 1562 yılında Sultan Selim oğlu yüce Sultan Büyük Hakan Sultan Süleyman’ın hükümdarlık günlerinde Emir Kasım oğlu Emir Canbolat yaptırdı. Allah Padişahın mülkünü muhallad etsin.” yazar. 2010 yılında restore edilen hamam, günümüzde dimdik ayakta durur.
Kilis ili merkez ilçesinde yer alan Hoca Hamamı, 1545 yılında Canbolat Bey tarafından inşa ettirilir. Soğukluk, sıcaklık bölümlerinden oluşan hamamda soyunma alanı yer alır. Hamam, Hoca Ramazan Şeyh Gökçe tarafından onartılır ve Hoca Hamamı adını alır. Vakıflar Bölge Müdürlüğü, hamamı 2010’da restore ettirmiştir.
1855’te Salih Ağa tarafından inşa ettirilen kastel, Kilis ili merkez ilçesinde yer alır. Biri ana ikisi yan giriş olmak üzere üç girişe sahip olan kastel, önünde musluk ve musluğunda altında yer alan bir tekneye sahiptir. Çeşme, Vakıflar Bölge Müdürlüğü’nce restore edilmiştir.
Kilis ili merkez ilçesi Tırıklı mahallesinde yer alan Şeyh Camii, kitabesine göre 1569 yılında Hacı Bulgar oğlu Hacı Baki Murat tarafından inşa ettirilmiştir. Caminin tek şerefeli minaresi günümüzde özgün yapısını korur.
Kilis ili merkez ilçesinde bulunan Pirlioğlu Camii’nin kim tarafından ve ne zaman yapıldığına dair net bir bilgi bulunmamaktadır. Kareye yakın bir planda inşa edilen camii, son cemaat yeri ve tek şerefeli bir minareye sahiptir. Camii, Vakıflar Bölge Müdürlüğü’nce yakın zamanda restore edilmiştir.
Kadı Camii, Kilis ili merkez ilçesinde konumlanır. Vakıf çalışmalarında kaynak olarak kullanılan Hurufat defterlerindeki kayıtlara göre camii, Karakadı ismiyle bilinen Ali Bin Ahmed Alaeddin er-Rumi tarafından 16.yy’da inşa ettirilir. Kare planlı ve düz çatılı yapılan camii, zaman içerisinde gerçekleştirilen onarımlarla daha da geniş bir yapıya sahip olur. Camiden ayrı olarak inşa edilmiş olan minare dikkat çeker. Silindirik yapılı camii minaresi yalın korkuluklara sahiptir.
Kilis ili merkez ilçesinde yer alan Hindioğlu Camii, dikdörtgen planlı olarak inşa edilmiştir. Cami iki girişli bir avluya sahiptir. Caminin doğu girişindeki dehlizin üzerinde kısa gövdeli bir minare yer alır. Minaresinin yanında konumlanan hücrenin altında Selçuklu tekniğiyle inşa edilmiş bir türbenin sadece alt kısmı günümüze kalmıştır.
Kilis ili merkez ilçesinde yer alan Muallak Camii, Kilis ilçesinde bulunan iki katlı inşa edilmiş tek camii olarak bilinir. Hurufat Defteri kayıtlarına göre, Canbolatoğulları’nın kâhyası olarak bilinen Tanrıverdi Hasan Bey tarafından inşa ettirilen caminin kitabesi mevcut değildir; bu sebeple inşa tarihi net olarak bilinmemektedir. 16.yy’ın son çeyreğinde inşa edildiği tahmin edilen yapının Sultan II. Abdülhamid’in albümlerinde fotoğraflarının yer aldığı ifade edilir. Caminin alt katında dükkânlar, üst katında ise ibadet yeri yer alır. İbadet bölümünün üstte bulunması sebebiyle “havada, boşta duran” anlamını taşıyan Muallak adıyla camii halk tarafından anılır. Camii, 2007 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce restore edilmiştir.
Abdullah oğlu Hacı Mustafa tarafından inşa edilen Hacı Derviş Camii, Kilis ili merkez ilçesinde yer alır.
Dikdörtgen planlı olarak inşa edilen camii, harimi ve son cemaat bölümlerine sahiptir. Tek minareli inşa edilen caminin bugüne kaidesi ile gövdesinin bir bölümü ulaşabilmiştir.
Kilis ili merkez ilçesinde konumlanan Kurdağa Kasteli, Kilis voyvodası Kurdağa tarafından inşa edilir. 1635 senesinde kesme ve moloz taştan inşa edilen kastel, tek girişli çeşmeye sahiptir. Kastelin günümüzde kitabesi mevcut değildir. Kastelde hayvanların kullanımı için su teknesi de mevcuttur. Yapıya zaman içerisinde üç tarafı açık, kemerli ve kubbeli bir sundurma daha inşa edilir. Günümüzde kastelin suyu, Kalleş Dağı çevresinde yer alan Mıh kuyusundan sağlanır.
Kilis ili merkez ilçesinde yer alan Akcurun Camii’nin günümüzde kitabesinin olmadığı; ancak bazı kaynaklara göre kitabesinde Hasan kızı Seyyide Fatma tarafından 1583 yılında inşa edildiği ifade edilir. Camii içerisinde kuyu yer alır. Kilis dilinde havuz anlamına gelen curun kelimesinin bu sebeple camiye verildiği belirtilir. Dikdörtgen planlı bir yapıya sahip olan camii, harim ve son cemaat yerine sahiptir. Caminin çatısı düzdür, mihrabının önünde kubbe yer alır. Medrese hücreleri ile çevresi bezenen camii, tek şerefeli minareye sahiptir.
Kilis ili merkez ilçesinde yer alan Tekke (Tekye) Camii, bazı kaynaklarda Canbolai Camisi, Canboladiyye Camisi ve Canboladoğlu Camisi olarak da kullanılır. Kentin önemli camileri arasında bulunan camii, Osmanlı mimarisiyle benzer özellikler taşır ve dikkat çeker. Caminin kapıları, pencereleri, çinileri ve rozetleri yapıyı öne çıkaran unsurların başında gelir. Geniş bir avluya sahip olan camii, harim ve son cemaat yerine sahiptir. Kubbelerle örtülü olan camide, renkli mermerlerle süslemeler ve iç içe geçen motifler hâkimdir. Zengi ve Memlük sanatı yapıda ön plandadır. Cami minberi 1553’te renkli mermerden yapılmıştır. Camide 2016 yılında başlayan restorasyon halen devam etmektedir.
Nemika Kasteli, Kilis ili merkez ilçesinde konumlanır. 1911 yılında inşa edilen kastel, Abuş Hanım tarafından kızı Nemika Hanım adına inşa ettirilir. Zaman içerisinde onarım gören kastel, orijinalliğini yitirmiştir. Günümüzde kastelin suyu akmaktadır.
Kilis ili merkez ilçesi Şehit Sakıp mahallesinde yer alan İpşir Paşa Kasteli, kitabesine göre 1654 yılında Sadrazam Mustafa Paşa tarafından inşa edilmiştir. Dikdörtgen plana sahip olan kastel başarılı bir Osmanlı mimari örneğidir. Kastel sivri kemerli iki girişe sahiptir. Kastel ayna taşının üzerinde yer alan bir kitabeye sahiptir. Suyu bugün akmamaktadır.
Kilis ili merkez ilçesinde konumlanan Fellah Kasteli, Hasan Ağa tarafından inşa ettirilir. 1643 senesinde yaptırılan kastel, yapım ve onarım kitabelerine sahiptir. Kaynaklarda, kastelin yapılan yol çalışmalarında yerinin değiştirildiği ve orijinal yapısını yitirdiği ifade edilir. Kastelin suyu günümüzde akar ve kaynağı Kurdağa Kasteli’dir.
Paşa Hamamı, Kilis ili merkez ilçesinde yer alır. Yapı kitabesine göre, hamam Canbolad Bey tarafından 1560 yılında inşa edilmiştir. Dikdörtgen planlı hamam, sıcaklık, soğukluk, ılıklık ve soyunmalık bölümlerine sahiptir. Etkileyici mimariye sahip olan hamamın giriş kapısı üzerinde kitabesi bulunur.
Kilis ili merkez ilçesi Hacı İlyas mahallesinde yer alan konak, Azize Uygur’a aittir. İki katlı, avlulu konak, Kilis evlerinin tipik bir örneğidir. Moloz taştan inşa edilmiş olan konağın odaları avluya açılır ve aydınlık bir yapıya sahiptir.
Hayrettin Mimaroğlu’na ait olan konak, Kilis ili merkez ilçesi Deveciler mahallesinde yer alır. Tarihi Kilis evi örneklerinden biri olan konak açık avluludur. Çift katlı yapı kesme taştan inşa edilmiştir.
Kilis ili merkez ilçesi Hacıilyas mahallesinde bulunan konak, Safder Tümay’a aittir. Konak tipi yapılara örnek teşkil eden ve iki katlı olarak inşa edilen yapıda, Kurtuluş Savaşı sırasında Mustafa Kemal Atatürk konaklamıştır. Bu sebeple halk arasında konak, Atatürk Evi olarak da anılır.
Kilis ili merkez ilçesi Hakverdi mahallesinde yer alan konak, Zübeyde Ülgen Neci’ye aittir. Avlulu Kilis evleri örneklerinden biri olan konak, iki katlı olarak kesme taştan inşa edilmiştir. Konak, eyvanlı planla yapılmıştır.
Kilis ili merkez ilçesi Nemika caddesinde bulunan konak, kesme taştan iki katlı olarak yapılmıştır. Konağın ön cephesinde bulunan kapısının yarım daire formundaki çıkıntısı taş işçiliği ile dikkat çeker. Avluya sahip olan konağa, demirden yapılmış bir kapıdan giriş yapılır. Konak balkonu ise siyah ve pembe taşlardan örülmüştür.
Kilis ili merkez ilçesinde yer alan Kilis Mevlevihanesi, Türkiye’de kalan sınırlı sayıda mevlevihane arasında yer alır. Mevlevihane inşa kitabesine sahip olmadığı için ne zaman yapıldığı hakkında net bir bilgi mevcut değildir. Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde yapı hakkınde Asitane-i Hazret-i Mevlana (Mevlana Tekkesi) olarak söz edilir. Hurufat kayıtlarında Kilis Mevlevihane Mescidi olarak ismi geçen yapının günümüze mescit ve semahanesi ulaşmıştır. Kare planlı yapının cepheleri siyah ve beyaz renkli taşlardan örülmüştür. Yapının ana mekanında yüksek bir kubbe yer alır ve kubbe onikigen kasnağa oturur. Cepheler boyunca 21 adet pencere sıralanır. Giriş kapısı üzerinde konumlanan pencere yuvarlaktır. Mevlevihane günümüzde camii olarak kullanılır.
Kilis ili merkez ilçesinde yer alan Neşet Efendi Konağı, 20.yy’ın başında Neşet Topaloğlu tarafından yaptırılır. Kesme taştan üç katlı olarak inşa edilen konak, geniş bir bahçeye sahiptir. Çift katlı yapı, Kültür Bakanlığı’nca 1979 senesinde kamulaştırılır ve restore edilir. Yapı günümüzde müze olarak hizmet verir.
Kilis ili merkez ilçesinde yer alan hamam, Canboladoğulları’nın kâhyası Hasan Bey tarafından 16.yy’da inşa ettirilir. Kitabesi bugüne ulaşamamıştır. Yapı yol seviyesinin altında kalır, bu nedenle Çukur Hamam olarak da adlandırılır. Kubbelerle örtülü hamam, sıcaklık, soğukluk, ılıklık bölümlerine sahiptir.
Tuğlu Hamamı, Kilis ili merkez ilçesi Şeyhler mahallesinde yer alır. 1785 yılında Kilis voyvodası Daltabanzade Mehmet Ali Paşa tarafından inşa ettirilen hamam, Yeni Paşa Hamamı ya da Daltaban Paşa Hamamı isimleriyle de anılır. Düzgün kesme taşlarla örülen hamamın kubbesi tuğla ile örülüdür. Hamamda ılıklık, sıcaklık, soğukluk ve soyunmalık bölümleri yer alır.
Kilis ili Musabeyli ilçesi Akçakent köyünde yer alan örenyerinin, Erken Bizans dönemine ait olduğu ifade edilir. Yerleşkede günümüze gelen kalıntıların bir kısmı görülebilir. Örenyeri, 1. Derece Arkeolojik Sit Alanı olarak tescil edilmiştir.
Ravanda Kalesi, Kilis ili Polateli ilçesinde yer alır. Yüksek bir tepede konumlanan kalede, arkeolojik bir çalışma yapılmamış olması sebebiyle, inşa tarihi hakkında net bir bilgi bulunmaz. Ancak kalenin adı yazılı kaynaklarda, 11.yy’da, Haçlı Seferleri sırasında geçer. Ravanda Kalesi’nin isminden İslami kaynaklarda er-Ravendan, Ermeni kaynaklarında Aréventan, Haçlı kaynaklarında ise Ravandal, Ravendel ve Ravenel olarak bahsedilir.
Kale yapısına Hitit mimarisinin yansımaları görülmesinden dolayı tarihte kaleyi Hititlerin kullanmış olabileceği düşünülür. Kalenin Memlüklüler tarafından kullanıldığı; Bizans ve Osmanlı dönemlerinde de kullanım gösterdiği belirtilir. Zaman içerisinde kale genişletilir. Yapı kalıntılarıyla günümüzde ilgi çeker.
Kilis ili merkez ilçesinde yer alan Oylum Höyük, yapılan arkeolojik araştırma sonuçlarına göre, Geç Kalkolitik dönemden itibaren iskân yaşamıştır. 22 m ve 37 m’lik iki yüksekliğe sahip olan Oylum Höyük, 460 m’lik uzunluğu ve 370 m’lik genişliği ile Anadolu’nun en büyük höyükleri arasında bulunur. Höyükte 1989’da Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Başkanı Prof. Dr. Engin Özgen’in başkanlığında başlayan kazı çalışmaları halen sürer ve buluntular Gaziantep Müzesi’nde görülebilir.
Kilis ili merkez ilçesinde yer alan tarihi Sabunhane yapısının 20.yy’ın başında inşa edildiği tahmin edilir. Şehrin geçmişte zeytinyağı ve sabunhane üretiminde en büyük yapılarından biri olan bina, günümüzde Kilis Müzesi olarak hizmet verir. Kesme taştan inşa ettirilmiş olan yapı çift katlıdır.
Kilis ili Polateli ilçesinde bulunan Afrin çayı yakınındaki vadide Roma döneminden günümüze ulaştığı tahmin edilen su kemeri yer alır. Kesme taştan inşa edilmiş olan su kemerinin net olarak başlangıç ve bitiş noktaları belirlenememiştir. Kemer kalıntıları halen görülebilmektedir.