Gümüşhane

Santa Harabeleri

Gümüşhane ili merkez ilçesi Dumanlı köyü yakınlarında konumlanan Santa Harabeleri, birbirinden ayrı üç ayrı yamaç üzerinde yer alır. Bölgenin Rum çeteler tarafından sığınmak amacıyla kullanıldığı, Fatih Sultan Mehmed döneminde fethedilerek Osmanlı topraklarına dâhil edildiği bilinir. İşhanlı, Zurnacılı, Sincanlı, Binatlı, Çakallı, Piştoflu, Terzili mahallerinin yer alan bölgede bugün üç yüzün üzerinde yapı yer alır.

Çakırkaya Kilisesi

Gümüşhane ili Şiran ilçesi Çakırkaya köyünde yer alan Çakırkaya Kilisesi’nin tarihi ve kim tarafından inşa ettirildiği hakkında net bir bilgi bulunmamaktadır. Kayaya oyularak inşa edilen kilise, üç neflidir ve bir şapeli bulunur. Kilisenin, batı duvarında yer alan iki sıra niş dizisi burada geçmişte ahşap bir galerinin var olmuş olabileceği düşüncesini yaratır.

Çevreköyü Kilisesi

Gümüşhane ili Şiran ilçesi Çevrepınar köyünde bulunan Çevreköyü Kilisesi’nin inşa tarihi ve kim tarafından yapıldığı hakkında net bir bilgi bulunmamaktadır. Kilisede bir büyük ana kubbe ve buna bağlı altı adet küçük kubbe yer alır. Kilisede ses yankısı sağlanması amacıyla ana kubbeye küpler dizilmiştir. Kilisenin papaz yeri harap durumdadır.

Edirne Köyü Kalesi

Gümüşhane ili merkez ilçesi Dörtkonak köyü sınırlarında yer alan Edirne Köyü Kalesi, bölgeye hakim bir tepede yer alır. Savunma ve gözetleme hedefiyle inşa edilmiş olan kalenin ne zaman ve kim tarafından yapıldığı konusunda bir bilgi bulunmamaktadır. Kalenin sur duvarlarınınb bir kısmı bugün ayaktadır.

Gümüşhane Köprüsü

Gümüşhane ili merkez ilçesinde Harşit çayı üzerinde bulunan köprü, 1575 yılında Ferruh-zad Oğlu Halebi tarafından inşa ettirilir. İki gözlü köprü, mermer üzerine sülüsle yazılmış bir kitabeye sahiptir.

Söğütağıl Köyü Köprüsü

Gümüşhane ili merkez ilçesi Söğütağıl köyünde yer alan Söğütağıl Köyü Köprüsü, adını bulunduğu köyden alır. Köprünün kim tarafından ve ne zaman yaptırıldığı hakkında net bir bilgi bulunmamaktadır. Tek kemerli köprü, düzgün yontma taş ve moloz taşla inşa edilmiştir.

Taş Köprü

Gümüşhane ili merkez ilçesi Yağmurdere köyünde bulunan Taş Köprü, bulunduğu mevkiye adını vermiştir. Ne zaman ve kim tarafından inşa edildiği net olarak bilinmeyen köprü, kitabeye sahip değildir. Tek gözlü köprü, kesme ve moloz taştan inşa edilmiştir.

Kov Kalesi

Gümüşhane ili merkez ilçesinde bulunan Kov Kalesi’nin 1361 yılında III. Aleksios tarafından inşa ettirildiği düşünülür. Zaman içerisinde onarımlar geçiren kale, 2007 yılında da restore edilmiştir. Moloz taştan inşa edilen, dikdörtgen planlı kale, köşeli ve düzgün burçlara sahiptir. İç kale, sarnıç, mutfağa sahip olan kalenin girişi kuzeybatısında konumlanan kapıdan yapılır. İç kalede bulunan dendanların bir kısmı yıkık durumdadır.

Kanberli Köprüsü

Kanberli Köprüsü, Gümüşhane ili merkez ilçesi Canca mahallesinden geçen Harşit çayı üzerinde konumlanır. Köprünün Osmanlı döneminde inşa edildiği tahmin edilir. Tek gözlü köprü, yontma taşla yapılmıştır. Zaman içerisinde onarımdan geçmiş olan köprü, kitabeye sahip değildir.

Tohumoğlu Köprüsü

Gümüşhane ili merkez ilçesinde yer alan Tohumoğlu Köprüsü, kentin en eski köprüleri arasında bulunur. Sivri kemerli ve iki gözlü köprünün, kemer açıklıklarının biri 16.60 m diğeri ise 14.15 m’dir. Köprü üzerinde süsleme yer almaz.  

Santa İşhanlı Kilisesi

Gümüşhane ili merkez ilçesinde yer alan İşhanlı Kilisesi’nin 19.yy’da inşa edildiği tahmin edilir. Geç Bizans dönemi mimarisini yansıtan kilise, kareye yakın planlı ve üç neflidir.

Çinganlı Kilisesi

Gümüşhane ili merkez ilçesi Dumanlı köyünde yer alan Çinganlı Kilisesi, Santa Harabeleri bölgesinde bulunur. Bazilikal dikdörtgen plan ile inşa edilen kilise, üç neflidir. Kilise tek girişlidir ve hem taşıyıcıları hem de tavanı çökük durumdadır.

Santa Terzili Kilisesi

Gümüşhane ili merkez ilçesi Dumanlı köyü Santa Harabeleri bölgesinde bulunan Terzili Kilisesi, üç nefli bazilikal plana sahiptir. Kilisenin üst kısmı bugün yıkıktır. Yuvarlık kemerli iki girişe sahip olan kilisenin taşıyıcıları, kemerleri, kapı ve pencereleri yontma taştan inşa edilmiştir. Kilisenin diğer bölümlerinin ise moloz taştan yapıldığı görülür.

Pavrezi Şapeli

Gümüşhane ili merkez ilçesinde bulunan Pavrezi Şapeli, tek nefli bir yapıdır. Dikdörtgen planlı şapel apsisinin beşik tonozunda bulunan yazıtta 1405 tarihi görülür. Duvarlarında fresklerin bulunduğu manastırda, İncil sahneleri ile kilise büyükleri resmedilmiştir. Fresklerin son dönem Bizans eseri olduğu belirtilir.

Santa Piştovlu Kilisesi

Gümüşhane ili merkez ilçesi Dumanlı köyü Santa Harabeleri bölgesinde yer alan Piştovlu Kilisesi, üç nefli bazilikal plana sahiptir. Kilisenin orta nefi yan neflerinden daha geniştir. Kilisenin kuzeyinde bulunan kiborion girişinin tek sütunu günümüze ulaşmıştır. Giriş üzerinde bulunan hac işareti görülebilir. Kilisede yer alan fresko resimlerin bazıları günümüzde görülebilmektedir.

İmera Manastırı

Gümüşhane ili merkez ilçesi Olucak köyünde bulunan İmera Manastırı, bölgenin önemli tarihi yapılarındandır. Manastırda yer alan yazıtta 1350 tarihi görülür. 19.yy’da onarım gördüğü belirtilen manastırın kuzey yönünde bir şapel bulunur. Dikdörtgen alan üzerine üç nefli bazilikal planla yaptırılmış olan manastırın üst örtüsü çöküktür. Manastır duvarlarında çoğunlukla silinmiş fresko resimler yer alır.

Ayvalos Kilisesi

Ayvalos Kilisesi, Gümüşhane ili merkez ilçesi Mescitli köyü yakınlarında konumlanır. Kilisenin ne zaman ve kim tarafından yaptırıldığı hakkında net bir bilgi mevcut değildir. Dikdörtgen planlı kilise, küçük yapılıdır. Kilisenin iç duvarlarında bulunan freskleri tahrip olmasına rağmen, günümüzde görülebilmektedir.

Keçi Kalesi

Gümüşhane ili merkez ilçesinde bulunan Keçi Kalesi’nin ne zaman ve kim tarafından inşa edildiği hakkında net bir bilgi bulunmamaktadır. Kale kayalık bir tepe üzerinde konumlanır ve surlar tepeyi çevreler. Kale surları moloz taştan inşa edilmiştir ve beden duvarları sağlamdır. Kalenin güneyinde tonoz örtülü, sarnıç olduğu düşünülen iki kapıda kalıntılar görülebilir.

Krom Kalesi

Krom Kalesi, Gümüşhane ili merkez ilçesinde Krom Vadisi’nde yer alır. Surlarının bir kısmı halen ayakta olan kale, zirveye hâkim konumda olan bir tepe üzerinde yer alır. Kale yapımında moloz taş kullanılmıştır. Orta Çağ’da inşa edildiği düşünülen kalenin kim tarafından ve ne zaman yapıldığı hakkında net bir bilgi bulunmamaktadır.

Canca Kalesi

Gümüşhane ili merkez ilçesinde yer alan Canca Kalesi, yüksek bir kayalığa inşa edilmiştir. İki girişi olan kalenin alt kısmında su sarnıcı bulunur. Kalenin doğu yönünde ise tek apsisli şapel kalıntısı yer alır. Şapelin kuzey ve batı duvarı yıkık durumdadır. Kalede bulunan ve geçmişte iki katlı olduğu anlaşılan gözetleme kulesinin ise bugün kuzey tarafı yıkıktır.

Kalecik Kalesi

Gümüşhane ili Torul ilçesinde bulunan Kalecik Kalesi, bölgeye hakim bir konumda olan tepe üzerinde yer alır. Hem Kalecik hem de Işık köyüne uzanan duvarlara sahip olan kale, moloz taştan inşa edilmiştir. Kalenin duvar örgülerinde ahşap hatıllar fark edilir. Kalenin inşa tarihi ve kim tarafından yapıldığı hakkında bir bilgi bulunmamaktadır.

Tarihi İpek Yolu Köprüsü

Tarihi İpek Yolu Köprüsü, Gümüşhane ili Torul ilçesi Kalkanlı köyünde bulunur. Köprünün ne zaman ve kim tarafından inşa edildiği hakkında net bir bilgi mevcut değildir. Tarihi ipek yolu üzerinde bulunması sebebiyle, köprüye bu isimle adlandırılmıştır. Düzgün yontma taş ve moloz taş ile yapılmış olan köprü, tek ve sivri kemerlidir.

Yıldız Köyü Köprüsü

Yıldız Köyü Köprüsü, Gümüşhane ili Torul ilçesi Yıldız köyünde yer alır. Köy girişinde bulunan köprü, kısmen yıkıktır. Sivri kemerli köprü, kesme taş ile moloz taştan inşa edilmiştir. Köprü, 9 m yükseklik ve 26 m uzunluğa sahiptir.

Ardesa Köprüsü

Gümüşhane ili Torul ilçesinde bulunan köprü, yuvarlak kemerli ve iki ayaklıdır. Kesme taştan yapılan köprünün 1890 yılında yapıldığı ifade edilir.

Alpullu Kilisesi

Alpullu Kilisesi, Gümüşhane ili Torul ilçesi Cebeli köyü sınırlarında bulunur. Tek nefli bazilikal plana sahip olan kilise, dikdörtgen bir alanda konumlanır. Kilise tek girişlidir. Beşik tonozla örtülü olan kilisenin örtüsü bugüne sağlam olarak ulaşmıştır. Taşıyıcıları, kemerleri, kapı ve pençeleri düzgün yontma taştan inşa edilen kilisenin beden duvarları ise moloz taştan yapılmıştır.

Aşağıdere Kilisesi

Gümüşhane ili Torul ilçesi Zimera köyü sınırlarında bulunan kilisenin kim ve tarafından ve hangi tarihte inşa edildiğine dair net bir bilgi mevcut değildir. Günümüzde kilisenin yer aldığı bölgede yerleşim bulunmamaktadır. Tek nefli planlı kilise, dikdörtgen bir alan üzerinde yer alır. Kilisenin üs örtüsünün bir kısmı yıkık durumdadır.

Arpalı Köyü Kilisesi

Gümüşhane ili Torul ilçesi Arpalı köyünde yer alan kilisenin giriş kapısı üzerinde yer alan kitabede 1865 tarihi bulunur. Dikdörtgen bir alan üzerine inşa edilen kilise, üç nefli bazilikal planlıdır. Tek girişli olarak inşa edilen kilise, çan kulesine sahiptir. Bölgede bulunan kiliseler arasında Arpalı Köyü Kilisesi, tek çan kulesi olan kilisedir. Kilisede rahiplere ait mezarlar olduğu bilinir.

Panaghia Manastır Kilisesi

Gümüşhane ili Torul ilçesinde yer alan Panaghia Manastır Kilisesi, Khaldea Metropolitliği’ne bağlı olan yedi kiliseden biridir. Günümüzde kalıntıları görülebilen kilise, 890-900 yılları arasında üç keşiş tarafından kurulur. 19.yy’da Trabzon Komnenosları döneminde onarımdan geçtiği ifade edilen kilisenin daire biçiminde üç apsisi bulunur. Kilise kubbesi, Trabzon Ayasofya Kilisesi’ndekine benzetilir. Kilisenin kuzeydoğu yönünde bir şapel yer alır.

Osman Ağa Çeşmesi

Gümüşhane ili Torul ilçesi Soğuksu mahallesinde bulunan Osman Ağa Çeşmesi, kitabesine göre 1848 yılında Korkudaş-zade Osman Ağa tarafından inşa ettirilir. Çeşme, köfeki taşından yaptırılır ve iki sütun üzerine yükselen sivri kemer ve beşik çatıdan meydana gelir. Suyu üç demir oluktan akar.
 

Mir Ahmet Raşit Çeşmesi

Gümüşhane ili merkez ilçesi Güzeller mahallesinde bulunan Mir Ahmet Raşit Çeşmesi, kitabesine göre 1202 yılında Mir Ahmet Raşit tarafından inşa ettirilir. Geniş kemerli çeşme, köfeki taşından yaptırılmıştır. Hazne duvarlarının taşlarının kısmen söküldüğü görülen çeşmenin suyu halen akmaktadır.
 

Yağlıdere Köprüsü

Gümüşhane ili merkez ilçesi Yağlıdere köyünde bulunan Yağlıdere Köprüsü, bir diğer adıyla Bazbent Köprüsü, Yağlıdere Köyü  Vadisi’nde konumlanır. Tek kemerli köprü, yontma ve moloz taştan inşa edilmiştir. Köprüde gerçekleştirilen onarım sırasında korkulukları ilave edilmiştir.
 

Harşit Köprüsü

Gümüşhane ili Torul ilçesinde yer alan Harşit Köprüsü, ilçenin iki yakasını birbirine bağlamaktadır. Üç kemerli köprü, kesme taştan yaptırılmıştır. Dere yatağı içerisinde bulunan yuvarlak kemerli köprü bugün kullanılmaya devam etmektedir.

Daltaban Çeşmesi

Gümüşhane ili merkez ilçesinde yer alan Daltaban Çeşmesi, 1. Dünya Savaşı sırasında inşa edilmiştir. Köfeki taşından yapılan çeşme, dört cephelidir. Çeşmenin ilk katında musluklar bulunurken, ikinci katı dört cephelidir ve güney, doğu-kuzey cephelerinde kitabeler bulunur; üçüncü katı ise yedi cepheli bir sütundur. Çeşmenin doğu cephesindeki kitabede V. Mehmed’in ismi geçer.
 

Satala Antik Kenti

Kelkit ilçesi Sadak köyünde bulunan Satala Antik Kenti’nde Roma dönemi özelliği taşıyan buluntular oldukça azdır. Yüzeyde hamam, kale, mezar ve su kemeri kalıntıları görülür. Antik kent üzerine günümüzde yerleşim alanı konulduğu ifade edilir.