Diyarbakır ili Silvan ilçesinde yer alan Malabadi Köprüsü, inşa kitabesine göre 1147 tarihinde Artukoğulları döneminde Timurtaş b. İlgazi b. Artuk tarafından inşa ettirilmiştir. 12. yy Selçuklu Dönemi anıtsal mühendislik başyapıtları arasında gösterilen Malabadi Köprüsü, günümüze ulaşan en büyük kemer açıklığına sahip taş kemer köprülerdendir. Köprü üzerinde güneş, aslan ve insan kabartmaları yer alır. Bunun yanı sıra köprüde barınağa da yer verilmiştir.
Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri
UNESCO Dünya Kültür Mirası Geçici Listesinde bulunan Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri, yarattığı peyzaj ile binlerce yıldır kentte önem sahibidir. 7 bin yıldır varlığını sürdüren Diyarbakır Kalesi, dünya tarihi için önemli bir mirastır. Binlerce yıldır var olan Hevsel Bahçeleri ise bahçe kültürünün önem taşıdığı bir coğrafyada konumlanır. Farklı uygarlıkların izlerini taşıyan bölgede yer olan bahçeler, hem kültürel hem de tarihi anlamda değer taşır.
Surp Giregos Ermeni Kilisesi
İnşa tarihi net olarak bilinmeyen Surp Giregos Ermeni Kilisesi, Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alır. Kilise Ermeni mimari tarihinin en önemli eserleri arasında gösterilir. 1881’de yangın geçiren kilise, 1883 senesinde tekrar inşa edilir. Ortadoğu’nun en büyük Ermeni kilisesi olma özelliğini taşıyan kilise, 2011’de restore edilir. Günümüzde kilise kendi haline terkedilmiştir.
Meryem Ana Kilisesi
Meryem Ana Kilisesi’nin yapım tarihi hakkında net bir bilgi bulunmamaktadır. Mimari özelliklerinden dolayı 3. yy’dan kalma olduğu tahmin edilen yapı, zamanla içerisinde çok sayıda onarım görmüştür. I. Dünya Savaşı’na kadar işlevini sürdüren kilise, ardından depo, sergi salonu, belediye, zabıta karakolu, spor salonu olarak kullanılmıştır.
Cemil Paşa Konağı
1888 yılında, Diyarbakır ili Sur ilçesinde, Diyarbakır Valisi Cemil Paşa tarafından inşa ettirilen konak, geniş bir alana yayılır. Haremlik ve Selamlık bölümlerine sahip olan konak, havuzlu bir bahçe, ahır, misafir ağırlama odaları ve diğer yapıları ile dikkat çeker. Konak, kent müzesi olarak hizmet vermektedir.
Saint George Kilisesi
MS 4.yy’da, Roma döneminde inşa edilen Saint George Kilisesi, Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alır. İç Kale’de bulunan kilise, Artuklular döneminde batı yönüne eklenen kubbeli ve kare planlı bölümü ile hamam olarak kullanılmıştır. Kilise zaman içerisinde onarımlar geçirmiştir.
Yedi Kardeş Burcu
Yedi Kardeş Burcu kitabesinde, Artuklu hükümdarı Melik Salih tarafından çizilen plan üzerine, yapının 1208 senesinde hükümdar adına mimar İbrahim Yahya tarafından inşa edildiği belirtilir. Sur ilçesinde konumlanan burç üzerinde çift başlı kartal, kanatlı aslan kabartmaları gibi süslemeler yer alır.
Diyarbakır Ulu Camii
Yapım tarihi net olarak bilinmeyen Diyarbakır Ulu Camii, Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alır. Kent, Müslümanlar tarafından MS 639’da fethedilir. Diyarbakır’da yer alan Mar Toma Kilisesi, bu yılda camiye dönüştürülür. İslam aleminin 5. Harem-i Şerif’i olarak kabul edilen camii, zaman içerisinde onarımlar geçirir. Camii, günümüzde ibadete açıktır.
Asur Kalesi
Diyarbakır ili Eğil ilçesinde yer alan Asur Kalesi’nin ne zaman yapıldığı net olarak bilinmemekle birlikte, Asurlular zamanında yapıldığı tahmin edilir. Dicle nehri kıyısında geniş bir alana yayılan ve stratejik bir konuma sahip olan kale içerisinde kayaların oyularak yapıldığı tüneller yer alır. Tüneller düşmandan güvenli bir şekilde kaçış amacıyla kazılmıştır. Tüneller ile Dicle nehri yatağı ve kaleden uzakta konumlanan hamama da ulaşım sağlanır. Kalede çivi yazısı ve Asur Kralı’nın figürüne yer verilmiştir.
Çayönü Höyüğü Kazısı
Diyarbakır ili Ergani ilçesi Çayönü tepesinde yapılan kazılar, Çayönü’ne yapılan ilk yerleşimin 9 bin yıl önceye uzandığını ortaya çıkarmıştır. Çayönü, köy hayatının en eski örneklerindendir. Bölgede yabani tahıllar yetiştirilmiş, koyun ile keçi evcilleştirilmiştir. Çayönü’nde bakır işlenmiş ve alet olarak kullanılmıştır. MÖ 6 bin yıllarında ise kilden çanak ve çömlek yapımı gerçekleştirilmiştir.
On Gözlü Köprü
Diyarbakır ili Çınar ilçesinde konumlanan, Dicle Köprüsü olarak da anılan On Gözlü Köprü, 1064-1067 yıllarında Mervanoğulları’ndan Nizamüddin Nasr döneminde yapılmıştır. On gözden meydana gelen köprünün güneybatı bölümünde yer alan ilk üç gözünde kitabesi bulunur. Köprü, Diyarbakır’ın görülmeye değer en güzel tarihi yapıları arasında yer alır.
Silvan Kalesi
Diyarbakır ili Silvan ilçesinde bulunan Silvan Kalesi’nin ne zaman ve kim tarafından yaptırıldığı hakkında net bir bilgi bulunmamaktadır. II. Şapur zamanında şehit olan kırk Hristiyan askerinin kemikleri, MS 410’da tıp ve din adamı Mar Marutha tarafından kaleye gömülür. Bu nedenle, Bizanslılar tarafından kent, Şehitler Şehri anlamındaki Matryropolis olarak anılmıştır. Zaman içerisinde onarımlar geçiren kale, günümüzde görülebilir.
Mar Petyum Kilisesi
Diyarbakır ili Sur ilçesinde bulunan Mar Petyun Keldani Katolik Kilisesi’nin yazılı kaynaklara göre 17. yy’da yapıldığı tahmin edilir. Kilisede bulunan kitabelerden biri yer alan 1834 tarihinin onarım zamanı olduğu düşünülmektedir.
Surp Sarkis Kilisesi
Surp Sarkis Kilisesi, Diyarbakır'ın Sur ilçesinin görülmeye değer yerlerindendir.
Mesudiye Medresesi
Mesudiye Medresesi, Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alır. Medrese kitabesine göre, 1198’de, Artuklu Emiri Ebu Muzaffer Sökmen zamanında medresenin yapımına başlanmıştır. Ulu Cami ile yan yana konumlanan medrese, iki katlı ve kesme taştan inşa edilmiştir. İçinde öğrenim verilen Anadolu’daki ilk üniversite olarak bilinen medrese, bu nedenle önem sahibidir.
Nebi Camii
15. yy eseri olan Nebi Camii, Akkoyunlu zamanında inşa edilmiştir. Diyarbakır ili Sur ilçesinde bulunan Nebi Camii, tek kubbelidir ve taşla örtülüdür. Zaman içerisinde onarımlar geçiren camii, ibadete açıktır.
Hasan Paşa Hanı
1573 yılında, Sokullu Mehmet Paşa'nın oğlu Vezirzade Hasan Paşa tarafından inşa ettirilen Hasan Paşa Hanı, günümüzde Diyarbakır’ı ziyaret edenlerin en sık uğradıkları noktalar arasında bulunur. Kitapevleri, hediyelik eşya ve kahvaltı işletmeleri ile bezenen han oldukça kalabalık. Tarihi mimarisi le ziyaretçileri büyüleyen han, özellikle keyifli bir sabah kahvaltısı yapmak isteyenlerin tercihi oluyor. Kente yolu düşecek olanlara, Hasan Paşa Hanı’nı ziyaret etmeleri önerilir.
Sülüklü Han
Diyarbakır ili Sur ilçesinde, 1683 senesinde Hanilioğlu Mahmut Çelebi ile kız kardeşi Atike Hatun tarafından inşa ettirilen han, adını içerisinde yer alan kuyudan alır. Handa bulunan kuyudan bir dönem hekimlerin şifa amacıyla sülük çıkardığı bilinir. Hanın üst katları dinlenme odası, alt katları hayvan konaklama yeri olarak kullanılmıştır. Kurtuluş Savaşı’nda karargah olan han, günümüzde kafelere ev sahipliği yapar.
Urfa Kapı
Rum Kapısı olarak da bilinen Urfa Kapısı, Diyarbakır Kalesi'nin batısında yer alır. Kapı üç girişe sahiptir. Sol taraftaki kapı üzerinde boğa ve kartal figürleri bulunurken, ortadaki kapının Osmanlı döneminde “hümayun” kapısı olarak kullanıldığı ve padişahın sefere çıkacağı zamanlarda açıldığı ifade edilir.
Keçi Burcu
Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alan, Mardin kapısının doğusunda bulunan Keçi Burcu, Diyarbakır Kalesi surlarındaki burçların en eski ve en büyüğüdür. Burcun yapım tarihi net olarak bilinmemektedir. Burç üzerinde, 1223 senesinde Merdanoğlu tarafından onarıldığı belirtilen bir yazıt bulunur. 11 kemere sahip olan burcun Dışkale burçlarına oranla sade tutulduğu gözlemlenir. Burcun bir dönem tapınak olarak kullanıldığı düşünülmektedir.
İskender Paşa Konağı
Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alan İskender Paşa Konağı, 1551 yılında Diyarbakır Valisi olarak atanan İskender Paşa tarafından kendi adına inşa ettirilmiştir. Uzun zaman ikamet edilen konak ardından boş kalmıştır. Günümüzde konak kafe ve restoran olarak kullanılır.
Haburman Köprüsü
Diyarbakır ili Çermik ilçesi Haburman köyü yakınlarında bulunan köprü, Sinek çayı üzerine kuruludur. Kitabesinden 1179 senesinde inşa edildiği anlaşılan köprünün kim tarafından yaptırıldığı hakkında net bir bilgi bulunmamaktadır. Köprü, üç gözlüdür.
Ulu Beden Burcu
Ulu Beden Burcu, Diyarbakır ili Yenişehir ilçesinde bulunur. Artuklu Hükümdarı Melik Salih tarafından çizilen plan üzerine, hükümdar adına mimar Caferoğlu İbrahim tarafından 1208 yılında inşa edilen Ulu Beden Burcu, surların güneybatısında yer alır. Evli Beden Burcu olarak da anılan burç, silindirik yapıya sahiptir. Çift başlı kartal, kanatlı aslan, sfenks kabartmaları ve kitabe burç üzerinde yer alır.
Mardin Kapı
Kitabesine göre, 909-910 yıllarında Abbasiler döneminde onarıldığı anlaşılan Mardin Kapısı, Diyarbakır’ın güneyine açılan tek kapı olma özelliğine sahiptir. Kapının üç girişi olduğu; ancak zaman içerisinde değişim geçirdiği ifade edilir. Günümüzde tek girişi bulunan kapı, kabartma ve süslemelere sahiptir.
Ömer Şeddat Camii
Diyarbakır surları içerisinde, Mardin kapısının iki girişi kapatılarak oluşturulan camii kitabesine göre 1150-1151 senesinde Nisanoğlu Mueyyideddin Ebu Ali Hasan bin Ahmet tarafından yaptırılmıştır. Halk arasında Hz. Ömer Camii olarak anılan cami kitabesinde Mescid-i Şeddad ismi geçmesinden ötürü, camii Ömer Şeddad adını almıştır.
Dağ Kapı
Harput Kapısı olarak da anılan Dağ Kapısı, şehrin kuzeyinde yer alır. İki silindirlik burç arasında bulunan kapıda, Roma, Bizans, Abbasi ve Mervani dönemlerine ait kitabeler yer alır. Kapı burcu üzerinde yer alan Mervani Mescidi, kitabesine göre, Mervani hükümdarı Ebu Nasır Muhammed bin Cehir tarafından 447 senesinde inşa ettirilmiştir. Kapıda geyik avı, boğa, at resimleri ve gamalı haç görülebilir.
Yeni Kapı
Ulu Camii’nin Hanefiler bölümünde bulunan 1240-1241 tarihli kitabeye göre, Yeni Kapı, Su Kapısı olarak da bilinir. Kenti Dicle nehrine bağlayan kapı, tek girişlidir. Zaman içerisinde onarımlar geçiren kapı, Bizans mimari özelliklerini taşır.
Aslanlı Çeşme
Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alan ve 19.yy sonlarında yapıldığı tahmin edilen Aslanlı Çeşme, siyah bazalt taştan yapılmıştır. Geçmişte iki aslanın ağzından suyun aktığı çeşmede, günümüzde aslanlar yerinde değildir.
İç Kale Surları
Diyarbakır Kalesi iç kale surlarının Huriler döneminde inşa edildiği tahmin edilir. İç Kale’nin çevresine ise 349 yılında surlar inşa edilir. Artuklular ve Osmanlı dönemlerinde İç Kale’de değişiklikler yapılmıştır. İç Kale, Osmanlı döneminde son halini almıştır. 18 burçtan oluşan yapı, Küpeli, Fetih, Saray ve Oğrun isminde dört kapıya sahiptir. İç Kale içerisinde Hz. Süleyman Camii, Saint George Kilisesi, Artuklu Sarayı, Aslanlı Çeşme, Eski Cezaevi Binası, Komutan Atatürk Müzesi, Adliye A ile B Binası, Artuklu Kemeri, Jandarma Binası ve 27 Sahabe Türbesi bulunur.
Dış Kale Surları
82 burcu bulunan Diyarbakır Surları, yaklaşık olarak 5800 m uzunluğa sahiptir. 15-20 m yüksekliğe ve 3-5 m duvar kalınlığına sahip olan burçlar, çoğunlukla yarım daire biçimindedir. İki katlı burçların alt katı depo, üst katı ise askerlerin savaş döneminde konaklaması için değerlendirilmiştir. Kale surları İslam döneminde itibaren yönetimi altında olduğu devletlerce onarımdan geçirilmiştir. Bugün Diyarbakır Surları üzerinde belirlenebilen 63 kitabeden üçünün Bizans dönemine ait olduğu, diğerlerinin ise İslam dönemine ait olduğu tespit edilmiştir.
Nur Burcu
1089 yılında Selçuklu Hükümdarı Melikşah’ın isteği üzerine inşa edilen Nur Burcu, Selçuklu döneminin başarılı eserlerinden biridir. Burç duvarlarında yer alan kabartmalar dikkat çekicidir. Aslan, geyik, kartal, at ve kadın figürleri duvarlarda yer alır.
Burçlar
Diyarbakır Surlarının sahip olduğu seksen iki burcun kimi dairesel iken kimi de köşeli bir yapıya sahiptir. Burçların Benusen ile Dicle Vadisi yönünden olanlar dört köşeli yapıdadır. Üst katı askerlerin savaş döneminde konaklaması için değerlendirilen burçların alt katları ise depodur. Burçların önemli olanlarından bazıları Ulu Beden Burcu, Yedi Kardeş Burcu, Keçi Burcu, Nur Burcu, Fındık Burcu, Leblebikıran Burcu, Akrep Burcu, Selçuklu Burcu olarak sıralanabilir.
Fındık Burcu
Fındık Burcu kitabesine göre Selçuklu Hükümdarı Melikşah’ın isteği üzerine 1092 yılında inşa ettirilir. Yuvarlak formlu ve küçük bir burç olması sebebiyle Fındık ismi verilmiştir.
Leblebikıran Burcu
Leblebikıran Burcu, 1034 yılında Mervanoğlu Ahmet tarafından inşa ettirilmiştir. Mervaniler döneminde yaptırılmış olan burç kare planlıdır. Kitabesi bulunsa da burcun iç yüzünün büyük bölümü yıkılmıştır.
Akrep Burcu
Tarihi burç kitabesine göre 1236-1237 yıllarında inşa ettirilmiştir. Üzerinde elinde akrep tutan bir insan kabartması bulunan burç, adını bu kabartmadan alır. Eyyübi döneminde inşa edilmiş olan burç kabartmasıyla ilgi çeker.
Selçuklu Burcu
Selçuklu Burcu, kitabesine göre 1088-1089 yıllarında Selçuklu hükümdarı Melikşah döneminde inşa ettirilir. Burç, üzerinde bulunan gücü ve kuvveti sembolize eden ceylan, keçi, antilop, aslan, boğa, kuş figürleri ile dikkat çeker.
Artuklu Kemeri
İç Kale’ye girişi sağlayan Artuklu Kemeri’nin üzerinde yer alan kitabeye göre kemer, 1206 yılında Artuklu Melik Mahmut döneminde inşa ettirilmiştir. Kemer ortalama 10 m genişliğe sahiptir. Kemerde mücadele figürleri yer alır.
Artuklu Sarayı
İç Kale’de 1961-1962 yıllarında Virantepe olarak da adlandırılan Amida Höyük’te yapılan kazılarda Artuklu Hükümdarı Melik Salih Nasıreddin Mahmud bin Muhammed zamanına ait saray temelleri ortaya çıkarılır. Ancak bölgenin askeri alanda bulunması sebebiyle bir süre kazılar ertelenir. 2018 yılında ise kazı çalışmalarına yeniden başlanmıştır.
Jandarma Binası
Diyarbakır Eski Valisi Hacı Hasan Paşa tarafından 1887-1891 yıllarında inşa ettirilen Jandarma Binası, dikdörtgen planlı bir yapıdadır. Günümüzde dimdik ayakta duran görkemli yapı, uzun seneler İstihbarat Binası olarak kullanılmıştır. Yapılan restorasyonların ardından günümüzde bina, Tematik Eserler Sergi Salonu olarak hizmet verir.
Adliye A Binası
İç Kale’de konumlanan Adliye A Binası, 1888 yılında Diyarbakır Eski Valisi Sırrı Paşa tarafından inşa ettirilmeye başlanır ancak inşası Hacı Hasan Paşa zamanında tamamlanır. Yapı, 1889 yılında Hükümet Konağı olarak kullanılmaya başlanır. Yakın zamanda Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından restore edilen yapı, günümüzde Müze Eserlerini Sergileme Salonu olarak hizmet verir.
Adliye B Binası
19.yy’da inşa edilmiş olan Adliye B Binası, İç Kale’nin ortasında konumlanır. Doğu-batı uzantılı yapı, U plana sahiptir. Büyük Adliye Sarayı olarak da adlandırılan yapı, 2005 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı’na devredilir ve restorasyon çalışmaları yapılır. Binanın üst katı günümüzde Valilik Kabul Makamı olarak kullanılırken, alt katı ise Kent Müzesi olarak hizmet verir.
Kolordu Komutanlık Binası
1902’de Diyarbakır Eski Valisi Mehmet Faik Paşa tarafından inşa ettirilmiş olan Kolordu Komutanlık Binası, yapılan restorasyon çalışmalarının ardından günümüzde müze kafeterya olarak hizmet verir.
Komutan Atatürk Müzesi
İç Kale’de bulunan bina, Mustafa Kemal Atatürk’ün 1917 yılında II. Ordu Komutanıyken karargah olarak kullandığı yapıdır. Yapı, 19.yy sonuna tarihlenir. 1973 yılında 7. Kolordu Komutanlığı tarafından düzenlenen bina, Komutan Atatürk Müze ve Kütüphanesi olarak hizmete açılmıştır.
Cephanelik Binası
İç Kale’de yer alan Eski Cephanelik binası, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından restore edilmiştir. Günümüzde yapı Bilgi, Belge ve Dokümantasyon Merkezi olarak hizmet verir.
Eski Cezaevi Binası
İç Kale’de konumlanan Cezaevi Binası, Artuklular zamanında kervansaray olarak inşa edilir. Osmanlı döneminde onarılan yapı, cezaevi olarak kullanılmıştır. Yapı gerçekleştirilen restorasyonların ardından günümüzde Diyarbakır Restorasyon ve Konservasyon Bölge Laboratuvarı olarak kullanılır.
Altınbulak Çeşmesi
Diyarbakır ili Silvan ilçesinde yer alan Altınbulak Çeşmesi, Altıbulak Çeşmesi olarak da adlandırılır. Altı çeşmenin yer aldığı tarihi yapıda Silvan Belediyesi çalışmaları ile yeniden su akışı sağlanmıştır. Çeşmenin ne zaman ve kim tarafından yaptırıldığı hakkında net bir bilgi mevcut değildir. Ancak Artuklulular veya Eyyubiler döneminden kaldığı tahmin edilir.
Deliller Hanı
Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alan Deliller Hanı, Hüsrev Paşa Hanı olarak da isimlendirilir. Geniş bir avluya sahip olan han, sizi şehrin kaosundan uzaklaştırır. Dikdörtgen planlı han, iki katlı ve katlara karşılıklı merdivenlerle çıkılır. Köşedeki merdivenlerden Mardin Kapı görülür. Han bugün otel olarak hizmet verir.
Ali Ağa Konağı
Diyarbakır ili Silvan ilçesinde konumlanan tarihi Ali Ağa Konağı, 1860 yılında inşa edilmiştir. Konak, 2 bin 500 metrekarelik alana yayılır.
Boşat Kalesi
Diyarbakır ili Silvan ilçesinde bulunan Boşat Kalesi, Boyunlu köyünde yer alır. Kalenin Romalılar ve Sasanilerin ortak eseri olduğu ifade edilir. Kalede bulunan I. Ardeşir’e ait olan kabartma dikkat çekicidir.
Aslanlı Burç
Diyarbakır ili Silvan ilçesinde yer alan Aslanlı Burç, Eyyubiler zamanında inşa edilmiştir. Burcun üzerinde kitabesi ile birbirlerine bakan iki aslanın arasında güneş kabartması yer alır.
Azizoğulları Konağı
Diyarbakır ili Silvan ilçesinde bulunan Azizoğulları Konağı’nın mimari yapısından ötürü 18-19.yy’da inşa edildiği tahmin edilir. Çift katlı olarak kalker taşından inşa edilmiş olan konak, ilçede bulunan Azizoğulları’na ait diğer evlerle beraber bölgenin tarihi dokusunu yansıtır.
Kırık Minare
Diyarbakır ili Silvan ilçesinde yer alan Kırık Minare, Eyyubiler döneminde inşa edilmiş olan Eyyubiler Camii’nin minaresidir. Kırık Minare olarak halk arasında anılan yapı, ezan okuma zamanlarının dışında tarihte dönemin bilim adamları tarafından rasathane olarak kullanılmıştır. Minare üzerinde farklı motifler görülürken, kitabeler de bulunur.
Üstünler Konağı
Diyarbakır ili Silvan ilçesinde yer alan tarihi Üstünler Konağı, 18.yy’da inşa edilmiştir. Konağın kitabede Kamil Muzaffer adı yer alır. Ancak kitabenin, konağın üzerine inşa edildiği surların kitabesi olabileceği üzerinde durulur.
Kulfa Kapısı
Eyyubi Hükümdarı Melik Eşref tarafından inşa ettirilen Kulfa Kapısı, Silvan surlarının bir parçasıdır. Kapı kitabesine göre Eyyubiler döneminde, 1210-1218 tarihlerinde inşa ettirmiştir. Kapının iki yanında birer kule konumlanır.
Karaköprü
Diyarbakır ili Sur ilçesinde, Diyarbakır-Elazığ yolu yakınında bulunan Karaköprü, Devegeçidi suyu üzerinde bulunur. Karasu Köprüsü olarak da bilinen köprünün üzerinde inşa kitabesi bulunmamaktadır. Ancak köprünün Romalılar döneminde inşa edildiği tahmin edilir. Altı gözlü köprü, bazalt taşından inşa edilmiştir.
Halil Viran Köprüsü
Diyarbakır ili Sur ilçesi sınırlarında yer alan ve Devegeçidi Suyu üzerinde bulunan Halil Viran Köprüsü, üzerindeki kitabeye göre 1218-1219 yıllarında Artuklu Sultanı Nâsırüddîn Mahmud bin Muhammed bin Kara Arslan bin Artuk tarafından inşa ettirilmiştir. Yedi gözlü köprü, günümüzde ayaktadır.
Devegeçidi Köprüsü
Diyarbakır ili Yenişehir ilçesinde yer alan Devegeçidi Köprüsü, Diyarbakır-Ergani yolunda Devegeçidi Suyu üzerinde yer alır. Yedi gözlü köprü üzerinde yer alan kitabeden anlaşıldığı üzere 1218 yılında Artukoğullarından Melik Salih Nâsıreddinmahmud zamanında inşa ettirildiği anlaşılır. Bazalt taşlardan inşa edilen köprünün çevresi günümüzde mesire alanı olarak değerlendirilir.
Çüngüş Köprüsü
Diyarbakır ili Çüngüş ilçesi Çüngüş Çayı üzerinde konumlanan köprü, herhangi bir kitabeye sahip olmaması nedeniyle ne zaman ve kim tarafından yapıldığına dair bir bilgi mevcut değildir. Köprünün mimari özelliklerinden dolayı 17.yy’da inşa edilmiş olabileceği tahmin edilir. Tek gözlü köprü, sarı kalker taşından yapılmıştır.
Kemük Köprüsü
Diyarbakır ili Silvan ilçesi yakınlarında konumlanan Kemük Köprüsü’ün inşa tarihi ve kim tarafından yapıldığı konusunda net bir bilgi bulunmamaktadır. Kitabeye sahip olmayan tek gözlü köprünün, Malabadi Köprüsü’nden önce inşa edilmiş olabileceği tahmin edilir.
Ambar Çayı Köprüsü
Diyarbakır ili Kocaköy ilçesi Ambar Çayı üzerinde bulunan köprü, kalıntılarıyla günümüze ulaşmıştır. Köprünün bazı kaynaklarda 20 gözlü olduğu ve yıkılmadan önce üzerinde bulunan kitabelerinden inşa tarihinin 10.yy’a uzandığı; bir diğer kitabeden ise Rükneddîn Mevdûd bin Mahmud tarafından 1223 yılında onarıldığı ifade edilir.
Sancak Köprüsü
Diyarbakır ili Sur ilçesi sınırlarında bulunan ve Karaköprü’nün yakınında yer alan Sancak Köprü, Roma dönemine tarihlendirilir. Bazalt taştan inşa edilmiş olan köprü, küçük yapılır. Köprü, terkedilmiş bir yol güzergâhı üzerinde olmasından ötürü kullanılmamaktadır.
Kara Köprü
Dicle nehri kollarında Karasu üzerinde bulunan Kara Köprü, Diyarbakır ili Sur ilçesi Kırmasırt mahallesinde yer alır. Köprünün üzerinde inşa tarihi ve kim tarafından inşa ettirildiğini belirten herhangi bir kitabe yer almamaktadır. Köprünün mimari özellikleri çerçevesinde 12-13.yy’da yaptırılmış olabileceği tahmin edilir. Beş gözlü köprü, yayalar tarafından kullanılmaktadır.
Latifiye Medresesi
Diyarbakır ili Sur ilçesinde bulunan Latifiye Medresesi, 19.yy’da medrese olarak faaliyet vermiştir. Yapı, aslında Fatih Paşa Cami’nin şafiiler bölümüdür. Uzun zaman yıkık ve kullanılmaz durumda olan yapı, 2004 yılında restorasyondan geçirilmiştir. Yapı sonrasında Kadın ve Çocuk Eğitim Merkezi olarak hizmet vermeye başlamıştır.
Müslihiddin Lari Medresesi
15.yy’da Akkoyunlular döneminde inşa edilen ve Parlı Safa Külliyesi’nin bir parçası olan Müslihiddin Lari Medresesi, Parlı Medresesi olarak da anılır. Medrese adını, Müslihiddin Lari isimli hocasından almıştır.
MS 4.yy’da, Roma döneminde inşa edilen Saint George Kilisesi, Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alır. İç Kale’de bulunan kilise, Artuklular döneminde batı yönüne eklenen kubbeli ve kare planlı bölümü ile hamam olarak kullanılmıştır. Kilise zaman içerisinde onarımlar geçirmiştir.
Diyarbakır Ulu Camii
Yapım tarihi net olarak bilinmeyen Diyarbakır Ulu Camii, Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alır. Kent, Müslümanlar tarafından MS 639’da fethedilir. Diyarbakır’da yer alan Mar Toma Kilisesi, bu yılda camiye dönüştürülür. İslam aleminin 5. Harem-i Şerif’i olarak kabul edilen camii, zaman içerisinde onarımlar geçirir. Camii, günümüzde ibadete açıktır.
Hz. Süleyman Camii
Diyarbakır ili Sur ilçesinde bulunan ve 1155-1169 yıllarında Nisanoğlu Ebul Kasım tarafından inşa ettirilen cami, Kale Camii olarak da anılır. Kitabesine göre cami mimarının Hibetullah el Gürgani olduğu anlaşılır.
639 yılında, Diyarbakır’ın fethi sırasında şehit düşen, aralarında Halid Bin Velid’in oğlu Süleyman’ın da yer aldığı 27 sahabenin meşhedinin bulunduğu Sahabeler Türbesi, cami bitişiğinde yer alır.
Behram Paşa Camii
Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alan, Diyarbakır Valisi Behram Paşa tarafından, 1564-1572 yıllarında inşa ettirilen Behram Paşa Camii, kesme taştan yapılmıştır ve tek kubbeye sahiptir. Behram Paşa Camii, Mimar Sinan eseri olarak kabul görür. Mimar Sinan’ın eserlerinin bulunduğu Tuhfetül Mi’marin kitabında camiye yer verilmiştir.
Silvan Atatürk Müzesi
Diyarbakır ili Silvan ilçesinde bulunan ve bugün müze olarak hizmet veren yapı, Mustafa Kemal Atatürk’ün 16. Kolordu Komutanı olarak Silvan’da görev yaptığı sırada, 1916 senesinde konakladığı evdir. Müze, ücretsiz olarak ziyaret edilebilir.
Surp Sarkis Kilisesi
Surp Sarkis Kilisesi, Diyarbakır'ın Sur ilçesinin görülmeye değer yerlerindendir.
Nebi Camii
15. yy eseri olan Nebi Camii, Akkoyunlu zamanında inşa edilmiştir. Diyarbakır ili Sur ilçesinde bulunan Nebi Camii, tek kubbelidir ve taşla örtülüdür. Zaman içerisinde onarımlar geçiren camii, ibadete açıktır.
Cahit Sıtkı Tarancı Evi Kültür Müzesi
1733 yılında inşa edilen ve sonrasında Tarancı ailesi tarafından alınan yapı, ünlü şair Cahit Sıtkı Tarancı’nın 2 Ekim 1910 tarihinde doğduğu evdir. Gençlik yıllarına kadar Cahit Sıtkı Tarancı’nın yaşadığı ev, 1973 senesinde Kültür Bakanlığı tarafından satın alınıp restore edilir.
Diyarbakır sivil mimarisinin nadide örnekleri arasında bulunan yapı, 29 Ekim 1973’te müze olarak hizmete açılır. Müzede, Cahit Sıtkı Tarancı’nın şahsi eşyaları, kitapları, fotoğrafları, kütüphanesi ve el yazıları sergilenir.
Ziya Gökalp Müzesi
Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alan, Diyarbakır doğumlu yazar Ziya Gökalp’in şahsi eşyalarının sergilendiği müze görülmeye değerdir. Müze, 1876 yılında Gökalp’in doğduğu evde hizmet verir. İki katlı olarak, 1806 senesinde bazalt taştan inşa ettirilen yapıya, Gökalp’ın ailesi 1824 senesinde taşınır. Yapı, 1956 yılında müzeye dönüştürülür.
Çermik Melike Belkıs Kaplıcaları
Diyarbakır ili Çermik ilçesinde yer alan Çermik Melike Belkıs Kaplıcaları, Türkiye’nin önemli kaynakları arasında gösterilir. Kaplıcada yer alan bulunan Küçük Paşa ve Büyük Paşa hamamları yıl boyunca hizmet verir. Kaplıca suyunun çeşitli hastalıkların tedavisine olumlu etki ettiği rivayet edilir. Kaplıca alanında, fizik tedavi ve rehabilitasyon ünitesi, uygulama oteli, apart otel, motel ve pansiyonlar yer alır.
Cahit Sıtkı Tarancı Kültür Merkezi
Diyarbakır ili Yenişehir ilçesinde bulunan Cahit Sıtkı Tarancı Kültür Merkezi, çatısı altında bulunan çok amaçlı salonları, bale salonları, halk oyunları salonu, sergi salonu, dekor odası, resim atölyesi, koro çalışma odası, kütüphanesi ve Esma Ocak Çocuk Kütüphanesi ile kültür ve sanat dolu bir gün geçirmek isteyenlere kapılarını açar.
Kuyumcular Çarşısı
Diyarbakır’ı ziyaret edenlerin en uğrak noktalarından biri olan Kuyumcular Çarşısı, geçmişte demirciler tarafından kullanılırken bugün kuyumculara kucak açar. Takıseverlerin çarşıda Diyarbakır’a özgü modeller ve seçkin parçalarla karşılaşması mümkündür.
Diyarbakır Arkeoloji Müzesi
1934 yılında Ulu Cami yakınındaki Zinciriye Medresesi’nde açılan müze, 1985 yılında bugünkü binasına taşınır ve 1993 yılında halkın hizmetine açılır. Diyarbakır Arkeoloji Müzesi’nde Prehistorik Çağ’dan itibaren Eski Tunç, Urartu, Asur, Helenistik, Roma, Bizans, Selçuklu, Akkoyunlu ve Osmanlı dönemlerine ait eserler sergilenir. Bunun yanı sıra Artuklu dönemi sikkeleri ile etnografik eserler de müzede görülebilir.
Dört Ayaklı Minare
Akkoyunlu hükümdarı Kasım Bey tarafından 1500 yılında inşa ettirilen Şeyh Mutahhar Camii, minaresi ile ünlüdür. Caminin sahip olduğu dört ayaklı minare, Anadolu’da bu yapıya sahip tek minare örneği olarak anılır. Minarenin dört ayağı, dört İslam mezhebini simgeler. Cami ve minare turistler tarafından büyük ilgi görür.
Parlı Safa Camii
15. yy’da Akkoyunlular döneminde inşa edilen Parlı Safa Camii, Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alır. Cami ve minare inşasında kullanılan malzemeye karıştırılan bitkilerin yaydığı koku nedeniyle cami Parlı (Kokulu) olarak anılır. Taş işlemeciliği ile ün yapan minaresi ile camii dikkat çeker. Minarede, kaideden külahına kadar kufi, yazı, farklı desenlerdeki taş süslemelere yer verilmiştir.
Melik Ahmet Paşa Camii ve Hamamı
Diyarbakır Valisi Melik Ahmet Paşa tarafından, 1587-1591 yıllarında kendi adına inşa ettirilen Melik Ahmet Paşa Camii, Osmanlı döneminde kullanılan Fevkani Camiler planına sahiptir. Caminin harim duvarları belirli bir yüksekliğe dek 16.yy çinileri ile süslüdür. Mimarisi, çini mihrabı ve süslemeleri, taç kapı süslemeleri ile camii dikkat çeker.
1567 yılında Melik Ahmet Paşa tarafından cami karşısına inşa ettirilen hamam ise sekizgen kubbelidir ve sekiz köşeli kasnak üzerine oturmaktadır. Camii ve hamamı, kenti ziyaret edecek tüm gezginlerin görmesi önerilir.
Aynalı Minare Cami
Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alan Aynalı Minare Camii, 1498 yılında inşa edilmiştir. Caminin son cemaat yeri iki sütun üzerine oturan üç sivri kemer açıklığa sahiptir. İki kemer arasında kitabe yer alır. Cami harimi ters T planlıdır. Kuzeybatı köşesinde türbe yer alan camii, kuzey doğu yönünde sekizgen gövdeli minareye sahiptir. Camii günümüzde ibadete açıktır.
Lala Bey Camii
Lala Kasım Camii olarak da adlandırılan Lala Bey Camii, Diyarbakır ili Sur ilçesinde bulunur. 15.yy’da inşa edilen camii kapısının kemeri üzerinde kitabesi yer alır. Son cemaat yeri sivri kemerler üzerine oturtulmuştur. Caminin iç kısmı köşeli olan mihrabında bir yazıt yer alır. Tek kubbeli camii, tek şerefeli minareye sahiptir. Camii günümüzde ibadete açıktır.
Hüsrev Paşa Camii
Diyarbakır ili Sur ilçesinde bulunan Hüsrev Paşa Camii, 1521-1528 yılları arasında Osmanlı döneminde Diyarbakır Eski Valisi Hüsrev Paşa tarafından inşa ettirilmiştir. Medrese olarak inşa edilen yapı, dershane kısmında bulunan mescide minare eklenmesiyle camiye dönüştürülmüştür. Avludaki revakların arkasında medrese odaları bulunurken avlunun güneyinde camii konumlanır. Ters T planlı ve tek kubbeli olan camii silindirik bir minareye sahiptir. Minarenin 1728 tarihli bir kitabesi bulunur. Camii günümüzde ibadete açıktır.
Rağıbiye Camii
Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alan ve Defterdar Camii olarak da adlandırılan Rağıbiye Camii, 1594 yılında Diyarbakır Defterdarı Ahmet Zihnî Bâlî Bey tarafından inşa ettirilmiştir. Zaman içinde tahrip olan camii, 1832 yılında Hacı Muhammed Rağıb Efendi tarafından onartılmıştır. Yine Hacı Muhammed Rağıb Efendi tarafından caminin yanına bir medrese inşa ettirilmiştir. Rağıb Efendi’nin kabrinin caminin güney haziresinde Rağıbiye Medresesi’nin avlusunda yer aldığı belirtilir. Camii günümüzde ibadete açıktır.
Fatih Paşa Camii
Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alan Fatih Paşa Camii, 16.yy’da Osmanlı Valisi Bıyıklı Mehmet Paşa tarafından inşa ettirilmiştir. Kurşunlu Camii olarak da anılan caminin son cemaat yeri, yedi kubbelidir ve sekiz sütuna dayalıdır. Kubbe, minber ve mihraptaki kalemişi süslemeler dikkat çekicidir. Camii tek şerefeli silindirik bir minareye sahiptir. Camide türbe de yer alır. Camii günümüzde ibadete açıktır.
Kadı Camii
Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alan Kadı Camii, Akkoyunlular döneminde 1533-1543 yıllarında inşa ettirilmiştir. Caminin Osmanlı döneminde Kadı Ali Camii olarak anıldığı ve bu dönemde onarımdan geçirildiği bilinir. Minaresi olmayan tarihi camii, 180 kişi cemaat kapasitesine sahiptir. Camii günümüzde ibadete açıktır.
Ali Paşa Camii
Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alan Ali Paşa Camii, 1534-1537 yıllarında dönemin valisi Hadım Ali Paşa tarafından inşa ettirilir. Bir Mimar Sinan eseri olan camii, Diyarbakır’ın en önemli tarihi camileri arasında yer alır. Kare planlı olarak inşa edilen camii, tek kubbeye sahiptir. Caminin batı yönünde medresesi konumlanır. Bugün medrese, mescid olarak değerlendirilir. Camii avlusunda altıgen planlı bir şadırvan da yer alır. Camii, günümüzde ibadete açıktır.
Şeyh Yusuf Camii
Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alan Şeyh Yusuf Camii, 1468 yılında inşa edilmiştir. Dikdörtgen planlı olarak inşa edilen camii, kesme bazalt taştan yapılmıştır. Camii kare bir avlu, avlunun güneyinde harim mekânı ile iki gözlü son cemaat yeri, batısında hazire ile türbe, doğusunda ise abdest alma yerine sahiptir. Cami enine genişleyen bir plan sergilemektedir. Osmanlı döneminde inşa edilmiş olan camii, günümüzde ibadete açıktır.
İskender Paşa Cami
Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alan İskender Paşa Camii, 1551 yılında inşa edilmiştir. Mimar Sinan eseri olan İskender Paşa Camii, kare planlı ve tek kubbeli olarak yapılmıştır. Camii avlusunun ortasında sekizgen bir şadırvan, avlunun güneyinde son cemaat yeri, son cemaat yerinin güneyinde ise harim mekanının giriş kapısı yer alır. Caminin doğusunda yapıya bitişik olarak silindirik gövdeli ve tek şerefeli minare, güneyinde ise hazire bölümü yer alır.
Kara Behlül Camii
Diyarbakır ili Silvan ilçesinde bulunan Kara Behlül Camii, 16.yy’da Sancak Beyi Kara Behlül tarafından inşa ettirilir. Kare planlı, tek kubbeli camii, kesme taştan yaptırılmıştır. Camiye minaresi 1899 yılında eklenmiştir. Camii günümüzde ibadete açıktır.
Belediye Camii
Diyarbakır ili Silvan ilçesinde yer alan Belediye Camii, tarihte Keldani Kilisesi olarak inşa edilmiştir. Yapı uzun süre sinema olarak kullanılmış, 1988 yılında ise Silvan Belediyesi tarafından restore edildikten sonra camiye dönüştürülmüştür. Belediye Camii, günümüzde ibadete açıktır.
Çağaloğlu Camii
Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alan Çağaloğlu Camii, Çağal Camii olarak da anılır. Caminin 1581 yılında Diyarbakır Eski Valisi Yusuf Sinan Paşa ya da 1604’te Diyarbakır Eski Valisi Mehmet Paşa tarafından yapıldığı konusunda tahminler bulunur. Camii günümüzde ibadete açıktır.
Hanbaşı Camii
Diyarbakır ili Çermik ilçesinde konumlanan Hanbaşı Camii, kitabesine göre 1853 yılında Hacı Seyyid Hüseyin oğlu Hacı Muhammed tarafından inşa ettirilmiştir. Dikdörtgen planlı camii, tek şerefeli minareye sahiptir. Caminin minaresi 1963 yılında yapıya eklenmiştir. Camii günümüzde ibadete açıktır.
Kırık Minare
Diyarbakır ili Silvan ilçesinde yer alan Kırık Minare, Eyyubiler döneminde inşa edilmiş olan Eyyubiler Camii’nin minaresidir. Kırık Minare olarak halk arasında anılan yapı, ezan okuma zamanlarının dışında tarihte dönemin bilim adamları tarafından rasathane olarak kullanılmıştır. Minare üzerinde farklı motifler görülürken, kitabeler de bulunur.
Nasuh Paşa Camii
Diyarbakır ili Sur ilçesinde bulunan Nasuh Paşa Camii, 1606-1611 yılları arasında Diyarbakır Eski Valisi Nasuh Paşa’nın eşi Servisehiy Hanım tarafından inşa ettirilmiş. Caminin vakfı Servisehiy Hanım adınadır. 1819 yılında yaşanan ayaklanma sırasında İçkale’den atılan top mermilerinden birinin isabet etmesi sebebiyle camii minaresinin üst kısmı yıkılır. 1972 yılında Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından camii onarımdan geçirilir ve minaresi de aslına uygun olarak yapılır.
Nebi Harun-i Asefi Türbesi
Nebi Harun-i Asefi Türbesi, Diyarbakır ili Eğil ilçesinde yer alır. Türbenin girişinde Türbenin giriş kısmında 557/1161 tarihli “Hâzâ kabri’l-merhum Hârûn b. Pîrî Can: Burası, Pîrî Can’ın oğlu Harun’un kabridir” yazısı bulunur. Türbede başka kitabeler de yer alır ancak silik olmaları sebebiyle okunamamaktadır.
Nebi Hallak Türbesi
Diyarbakır ili Eğil ilçesinde bulunan Nabi Hallak Türbesi, Giriş Mezarlığı’nın içinde yer alır. Diyarbakır Salnameleri’nde Nebi Hallak’ın peygamber olduğu ve kabrinin de Eğil’de bulunduğu ifade edilir. Bu mezarın aynı zamanda Hz. Muhammed’in berberliğini yapmış olan bir sahabiye ait olduğu da ifade edilir.
Nebi Zülkifl Türbesi
Nebi Zülkifl Türbesi, Diyarbakır ili Eğil ilçesi Kale mahallesinde bulunur. Kaynaklarda Zülkifl’in Hz. Eyyûb’ün oğlu Bişr olduğu ve Hz. Eyyûb’ten sonra kendisine peygamberlik görevi verildiği, kendisine halkı Allah’ın birliğine davet etmesinin emredildiği belirtilir. Nebi Zülkifl’in mezarının Eğil’de, makamının ise Ergani’de olduğu ifade edilir. Diyarbakır Salnameleri’nde de Nebî Zülkifl’in makamının Ergani’de yer aldığı ve onarımdan geçtiği bilgisi yer alır.
Şeyh Said Meydanı
Diyarbakır ili Sur ilçesinde bulunan, eski adı Dağkapı olan meydanın ismi 2014 yılında Şeyh Said olarak değiştirilmiştir. Mustafa Kemal Atatürk’ün resimleri ile çevrelenen meydanda, Mustafa Kemal Atatürk’ün yanında kendisine çiçek veren iki çocukla tasvir edildiği bir de heykeli yer alır. Meydan, şehrin buluşma noktalarındandır.
İnce Arap Türbesi
Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alan türbe, İçkale’de Eski Adliye Binası’nın arkasında konumlanır. Kare planlı olan ve moloz taştan inşa edilen türbe içerisinde iki sanduka bulunur. Burada bulunan Arap’ın erkek, İnce ya da İnci’nin kadın olduğu ifade edilir. Kim olduğu ve hayatları hakkında bilgi mevcut değildir. Ancak yoğun görüş Mervani hükümdarı Nasruddevle Mansur ile eşi olabileceği yönündedir.
Sarı Saltuk Türbesi
Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alan Sarı Saltuk Türbesi, Saltuk Camii’nin yanında konumlanır. Türbede biz mezar ile sarık şeklinde iki mezar taşı yer alır. Türbede Gülşeniyye Tarikatı mensubu Sarı Sadık adıyla anılan, Şeyh Sadık Ali’nin yattığı belirtilir. Türbe ismine atıfta bulunularak Sarı Saltuk olarak adlandırılmıştır. Sekizgen gövdeli türbe üzerine ayetler yazılmıştır. Ancak türbede Sarı Saltuk’un burada yattığına dair herhangi bir kitabe yer almamaktadır.
Çermik Sinagogu
Diyarbakır ili Çermik ilçesinde tarihi bir Sinagog yer alır. Sinagog kitabesine göre; 1416 yılında tamamlanmıştır. Bölgede yaşayan Yahudi halkın azalması ile sinagog kullanılmaz hale gelmiştir. Günümüzde sinagog sahipleri tarafından depo olarak değerlendirilir.
Sur Sinagogu
Diyarbakır ili Sur ilçesi Hasırlı mahallesinde bulunan sinagogun, 1840 yılında onarıldığı ifade edilir. Sinagog, bugün yaşam alanı olarak değerlendirilir.
Sur Süryani Protestan Kilisesi
Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alan Süryani Protestan Kilisesi’nin 19.yy’da inşa edildiği tahmin edilir. Dikdörtgen planlı olarak inşa edilen kilise, tek kat olarak yapılmış sonradan kiliseye ikinci kat ve narteks bölümü eklenmiştir. Kubbeli kilise, çan kulesine de sahiptir.
Sur Ermeni Katolik Kilisesi
Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alan Ermeni Katolik Kilisesi, Hasırlı mahallesinde bulunur. 16-17.yy'da onarımdan geçirildiği veya yeniden inşa edildiği tahmin edilir. Zengin süslemeleriyle dikkat çeken kilise kadınlar mahfili, narteks, naos, apsit ve çan kulesi bölümlerinden meydana gelir. Kilise Diyarbakır Valiliği ve Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün yenileme çalışmasıyla eski haline getirilmiştir.
Ahmed Arif Edebiyat Müze Kütüphanesi
Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alan Ahmed Arif Edebiyat Müze Kütüphanesi, şehrin ünlü şairlerinden Ahmed Arif’e ithafen açılmıştır. Yaklaşık 120 yıllık bir konak, 2011 yılında Ahmed Arif Edebiyat Müze Kütüphanesi olarak hizmete girmiştir. Ahmet Arif Edebiyat Müzesi’nde Şair Ahmed Arif’in kişisel eşyaları, el yazısıyla yazdığı şiirleri ve Güneydoğu Anadolu’da yetişmiş birçok şairin fotoğrafları sergilenir. Kütüphanede ise tarih, edebiyat ve birçok alanda kitaplar okuyucularla buluşur.
Esma Ocak Çocuk Kütüphanesi
Diyarbakır ili Yenişehir ilçesinde yer alan Esma Ocak Çocuk Kütüphanesi, Cahit Sıtkı Tarancı Kültür Merkezi içerisinde bulunur. Diyarbakırlı yazar Esma Ocak’ın adının verildiği kütüphane, 6-14 yaş grubu çocuklara hizmet verir. Kütüphanede okuma salonu, teknoloji salonu ve süreli yayınlar yer alır.
Baraj ve Göletler
Diyarbakır sınırlarında sulama ve enerji üretme amacıyla yapılan birçok baraj ve yapay gölet bulunur. Baraj ve göletlerin çevresinde, manzara eşliğinde keyifli vakit geçirmek mümkündür. Barajlar 1976 yılında inşasına başlanan 1987 yılında işletmeye alınan Karakaya Barajı, 1985 yılında inşasına başlanan 1998 yılında işletmeye alınan Kralkızı Barajı, 1986 yılında inşasına başlanan 2000 yılında işletmeye alınan Dicle Barajı, 1965 yılında inşasına başlanan 1972 yılında işletmeye alınan Devegeçidi Barajı, 1987 yılında inşasına başlanan 1995 yılında işletmeye alınan Göksu Barajı ve 2010 yılında inşasına başlanan 2015 yılında işletmeye alınan Pamukçay Barajı olarak sıralanabilir.
Göletler ise 1962 yılında yapımına başlanan 1964 yılında tamamlanan Gözegöl Göleti, 1976 yılında yapımına başlanan 1982 yılında tamamlanan Halilan Göleti, 1980 yılında yapımına başlanan 1981 yılında tamamlanan Kabaklı Göleti, 1963 yılında yapımına başlanan ve aynı yıl tamamlanan Ortaviran Göleti, 1975 yılında yapımına başlanan 1976 yılında tamamlanan Beşpınar Göleti ile 1974 yılında yapımına başlanan 1975 yılında tamamlanan Künreş Göleti’dir.
Gazi Caddesi
Diyarbakır ili Sur ilçesinde yer alan Gazi Caddesi, şehrin merkezi noktaları arasında bulunur. Cadde tarihi değerlere ev sahipliği yapan işlek caddelerden biridir. Dört Ayaklı Minare, Nebi Camii, Ulu Camii, Hasan Paşa Hanı gibi tarihi yapılara ev sahipliği yapan cadde, gezginlerin ilgisini görür.
Çermik Kaplıcaları
Diyarbakır ili Çermik ilçesinde yer alan Çermik Kaplıcaları’nın çeşitli hastalıklara iyi geldiği rivayet edilir. Kaplıcada yer alan Küçük Paşa ve Büyük Paşa Hamamı yılın her döneminde misafirlere hizmet verir. Kaplıca bölgesinde otel, motel ve pansiyonlar bulunur.
Forum Diyarbakır Alışveriş Merkezi
Diyarbakır ili Yenişehir ilçesinde yer alan Forum Diyarbakır Alışveriş Merkezi, 2015 yılında hizmete girer. Diyarbakırlılar ve şehri ziyaret edenlerin alışveriş ve yaşam merkezlerinden biri olan Forum Diyarbakır Alışveriş Merkezi’nde giyim ve ayakkabı mağazaları, hipermarket, sinema, kafe ve restoranlar bulunur.
Ninovapark Alışveriş Merkezi
Diyarbakır ili Bağlar ilçesinde bulunan Ninovapark Alışveriş Merkezi, modern mimarisi ile şehrin sevilen alışveriş noktaları arasında yer alır. Mağazaları, çocuk oyun alanları, sinemaları, otoparkı, kafe ve restoranları ile şehrin cazibe merkezlerinden biridir.
Mega Center Alışveriş Merkezi
Diyarbakır ili Bağlar ilçesinde yer alan Mega Center Alışveriş Merkezi, Diyarbakırlıların ve şehri ziyaret edenlerin uğrak noktaları arasında bulunur. Alışveriş merkezi çatısı altında hipermarket, giyim mağazaları, sinema, kafe ve restoranlar yer alır.
Ncity Outlet Alışveriş Merkezi
Diyarbakır ili Bağlar ilçesinde bulunan Ncity Outlet Alışveriş Merkezi, avantajlı fiyatlarla alışveriş yapmak isteyenlerin uğrak noktaları arasında bulunur. Outlet temalı alışveriş merkezinde giyim ve ayakkabı mağazaları, hipermarket, yapı market, yiyecek alanı, otopark ve sinemalar yer alır.
Citypark Alışveriş Merkezi
Diyarbakır ili Kayapınar ilçesinde bulunan Citypark Alışveriş Merkezi, bölgenin buluşma noktalarından biridir. Çatısı altında yer alan mağazaları, marketi, restoranları ile ziyaretçilere keyifli vakit geçirme imkânı sunar.
UNESCO Dünya Kültür Mirası Geçici Listesinde bulunan Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri, yarattığı peyzaj ile binlerce yıldır kentte önem sahibidir. 7 bin yıldır varlığını sürdüren Diyarbakır Kalesi, dünya tarihi için önemli bir mirastır. Binlerce yıldır var olan Hevsel Bahçeleri ise bahçe kültürünün önem taşıdığı bir coğrafyada konumlanır. Farklı uygarlıkların izlerini taşıyan bölgede yer olan bahçeler, hem kültürel hem de tarihi anlamda değer taşır.
Birkleyn Mağaraları
Diyarbakır ili Lice ilçesindeki Birkleyn Mağaraları, doğal güzelliği ve tarihi yapısı ile dikkat çeker. Asur Kralları I. Tiglatgileser ve III. Salmannassar, mağaraların içerisine stel ve kitabeler yaptırmışlardır. Böylece krallar kendi dönemlerinde egemenliklerini belgelemişlerdir. Mağaraların içerisinde Asur krallarından günümüze kalan yazıt ve kitabeler de bulunur.
Birkleyn Mağaraları’nın astım hastalığına iyi geldiği rivayet edilir.
Hilar Mağarası
Diyarbakır ili Ergani ilçesi Hilar köyünde yer alan Hilar Mağaraları’nda Antik Çağ’dan günümüze kalan kaya mezarları ile kabartmalar bulunur. Mağaranın bölgedeki ilk yerleşim yerlerinden biri olduğu tahmin edilir.
Çermik Melike Belkıs Kaplıcaları
Diyarbakır ili Çermik ilçesinde yer alan Çermik Melike Belkıs Kaplıcaları, Türkiye’nin önemli kaynakları arasında gösterilir. Kaplıcada yer alan bulunan Küçük Paşa ve Büyük Paşa hamamları yıl boyunca hizmet verir. Kaplıca suyunun çeşitli hastalıkların tedavisine olumlu etki ettiği rivayet edilir. Kaplıca alanında, fizik tedavi ve rehabilitasyon ünitesi, uygulama oteli, apart otel, motel ve pansiyonlar yer alır.
Koşuyolu Parkı
Diyarbakır ili Bağlar ilçesinde bulunan Koşuyolu Parkı, yemyeşil dokusu ile ziyaretçilerini ağırlar. Çocuk oyun alanları, havuz, yürüyüş alanlarının bulunduğu park, Diyarbakır gezi noktaları arasında keyif alınacak yerlerden.
Hassuni Mağarası
Diyarbakır ili Silvan ilçesindeki Hassuni Mağaraları’nın Mezolitik dönemde, Antik Çağ’da, Hristiyanlığın ilk yayıldığı zamanlarda ve Orta Çağ’da yerleşim yeri olarak kullanıldığı bilinir. Hasuni Mağaraları yaklaşık olarak üç yüz mağaradan bir araya gelir. Mağaralar içerisinde kiliseler, su kanalları, dokuma atölyeleri, evler bulunur.